JĘZYK PODCASTÓW TRUE CRIME NA PODSTAWIE KRYMINATORIUM

Zdjęcie z media wix

Podcast to nazwa internetowego pliku audio lub audio-wideo, który odbiorca może pobrać i odsłuchać na odpowiednim sprzęcie elektronicznym. Jak tłumaczy w swojej pracy Urszula Doliwa:

,,Wprowadzenie określenia <<podcasting>> przypisuje się dziennikarzowi <<Guardiana>> Benowi Hammersleyowi, który użył go w 2004 roku, by opisać „[...] nowy bum w amatorskim radiu”, możliwy dzięki rozwojowi odtwarzaczy MP3, tanim lub wręcz bezpłatnym programom do obróbki dźwięku i rosnącej popularności blogów (Hammersley 2004). […] Termin ten powstał z połączenia cząstki pod pochodzącej od słowa << IPod >> – nazwy odtwarzacza firmy Apple – oraz cząstki cast od angielskiego słowa <<broadcast>> (pol. transmisja) (Bonini 2015). Wiele osób wskazuje też na związek słowa „podcast” z określeniem <<personal on demand>> (spersonalizowane na żądanie). Jest to system polegający na dystrybuowaniu, otrzymywaniu i słuchaniu nagrań na życzenie, w dowolnie wybranym przez odbiorcę czasie (1)’’.

Choć aktualnie iPody wyszły już z użycia, zastąpione smartfonami, nazwa pozostała. Stanisław Stanuch w artykule ,,Audycje na życzenie’’ definiuje podcast jako: ,,(…) alternatywę albo rozwinięcie tradycyjnego radia: słuchasz czego chcesz i kiedy chcesz ‘’(Stanuch 2005). Za twórcę pierwszego polskiego podcastu uważa się Jacka Artymiaka, który tworzył już w 2005 roku.(2) Najpopularniejsze w tamtym czasie były kanały zajmujące się lifestylem, zagadnieniom technologicznym, naukowo-edukacyjnym i kulturalnym (3) .

Omawiany w tej pracy podcast zajmuje się tematyką kryminalną to znaczy true crime. Ten angielski zwrot oznacza dosłownie ,,prawdziwą zbrodnię’’ i obejmuje słuchowiska opowiadające o realnych wydarzeniach około kryminalnych. Łączy w swoich audycjach elementy narracyjne, dziennikarskie, kryminalistyczne i psychologiczne. Twórcy true crime szczególne zainteresowanie okazują historiom o seryjnych mordercach (około 40%) (4) , sensacyjnym i głośnym zbrodniom. Nie jest to zainteresowanie nowe- rzekomo rozpoczął je Zhang Yingyu, który w 1617 roku spisał ,,Księgę oszustw’’, która miała przedstawiać prawdziwe historie przestępstw.(5) Kryminatorium nie ma aż tak wiekowej tradycji- pierwsze filmy, które możemy odnaleźć pochodzą z 2018 roku, choć autor tworzył już wcześniej pod nazwą Niedietetyczne (tu najstarsze filmy datuje się na 2015 rok) (6) . Autor tego słuchowiska nazywa się Marcin Myszka i prowadzi kilka serii w ramach tego kanału. W Śledztwach PRL zajmuje się polskimi zbrodniami z okresu 1952–1989, w Polskich Zbrodniach opowiada tylko o przestępstwach popełnionych na terenie naszego kraju, Niewyjaśnione zbrodnie to te, które nigdy nie zostały do końca rozwiązane, a Seryjni Mordercy to cykl skupiający się na sylwetkach najbardziej znanych seryjnych morderców. Każda audycja rozpoczyna się od charakterystycznego utworu muzycznego, który przewija się w trakcie i kończy odcinek. Autor zapowiada temat przewodni. W przedstawieniu historii pomagają mu aktorzy głosowi czytający mni. zeznania świadków czy dialogi. Cały podcast ma charakter podobny do literackiego opowiadania z narratorem wszechwiedzącym (którym jest oczywiście twórca, Marcin Myszka). Odcinki pojawiają się co tydzień (w każdy poniedziałek) na platformach takich jak youtube, spotify czy aplikacja podcasty. Przedmiotem tych badań będzie język używany w podcaście Kryminatorium. To szczególne słuchowisko zostało wybrane z kilku przyczyn. Pierwszą z nich jest nagromadzenie specjalistycznego i bardzo charakterystycznego dla tego gatunku języka. Występuje on w tytułach, jak i w samych audycjach. To daje możliwość zbadania używanego słownictwa. Drugim powodem jest długość nadawania tego programu, a trzecim- jego ogromna popularność. Odcinków na samym kanale jest już ponad 175, a do twórczości Marcina Myszki możemy włączać też jego współpracę z radiem RFM FM ( tu pojawiło się 9 odcinków). Do tego autor zapewnia iż jego kanał subskrybuje już ‘'prawie pół miliona osób’’, a filmy, które zostały na nim opublikowane ‘’łącznie wyświetlono ponad 75 milion(a) razy’’. (7) Uznano więc, że jest to odpowiedni przedstawiciel podcastów true crime w Polsce, którego praca będzie synkretycznie oddawała ten szeroki gatunek.

Jednym z najpopularniejszych zabiegów jest wykorzystywanie w audycjach terminów pochodzących bezpośrednio z kryminalistyki. Tu możemy odnaleźć nazwy takie jak; ‘seryjny morderca’, czyli osoba, która dopuściła się trzech lub więcej zabójstw w oddzielnych epizodach czy ‘masowy morderca’– zabójca wielu osób, które zmarły w jednym epizodzie (np. w ataku terrorystycznym). Często spotykane są też nazwy śledczych pracujących przy rozwikłaniu zbrodni w tym: ‘profiler’ (podobny do psychologa specjalista, który na podstawie pozostawionych śladów buduje profil psychologiczny sprawcy), ‘lekarz medycyny sądowej/patomorfolog/patolog’’ (osoby przeprowadzające sekcję zwłok) czy śledczy. Ciekawym słowem, którego popularność wciąż rośnie jest antropolog. Twórca podcastu tak opisuje zadania antropologa w jednej z audycji: ,,Kości badają antropolodzy sądowi. Badając szczątki są w stanie zidentyfikować ofiarę i ustalić przyczynę zgonu. Istnieje także szansa, by wytypować narzędzie zbrodni(8)’’. Nie można uniknąć także nazw samych zbrodni. Wyjątkowo ciekawa jest tu nazwa ‘overkill’, która oryginalnie oznaczała zbyt dużą siłę użytą do zniszczenia czegoś, a przed kryminalistykę i podcasty została przyjęta jako nazwa zbrodni, w której użyte środki są niewspółmierne do zamiaru (np. ofiara zmarła po pierwszym strzale, a morderca strzelił jeszcze kilkanaście razy). To bardzo ważny termin, bo overkill sugeruje osobiste powiązania sprawcy z ofiarą, żal lub zemstę. Innymi tego typu terminami są ‘oskalpowanie’ (pozbawienie zwłok skóry na czaszce) lub ‘rozczłonkowanie/ poćwiartowanie/rozkawałkowanie’ (oddzielenie elementów ciała od siebie). Bezpośrednio z kryminologii zapożyczono termin ‘modus operandi’, czyli sposób działania zbrodniarza. Podcasty true crime poruszają się w tej samej tematyce co kryminalistyka, więc naturalnie przyjmują te same terminy.

Następną grupą wyrazów są te określające morderców ze względu na narzędzie używane przez nich do realizacji zbrodni. Tutaj wyróżnić możemy np. ’łomiarza’ (osobę, która atakuje ofiary przy użyciu łomu). Jednym z takich morderców był Henryk Rytka, którego w swoim materiale Marcin Myszka nazywa: ,,Łomiarzem recydywistą (9)’’. W tym samym przypadku przez inny podcast (Polska na faktach- historie nie tylko kryminalne) Henryk Rytka nazywany jest wampirem10 . Są to więc nazwy wymienne i można je przypisać kilku zbrodniarzom. Innym przykładem może być ‘pętlarz’ (osoba, która atakuje ofiarę dusząc ją np. kablem, sznurem lub paskiem). Takim zbrodniarzem był Krzysztof Plewa, przez Kryminatorium nazwany ‘’szalonym dusicielem(11)’’. ’Hieną cmentarną‘ określa się osobę, która kradnie z grobów cenne przedmioty lub wykrada zwłoki. Te nazwy są dość popularne przy tego typu narzędziach lub sposobach zbrodni.

Wiele nazw używanych przez twórców podcastów true crime ma się odnosić tylko do znanej zbrodni lub jej podobnych. Oczywiście używa się imion i nazwisk morderców czy ofiar, ale często te bardziej grozotwórcze nazwy przyjmują się lepiej. Szczególnie można zauważyć to w sprawach nierozwiązanych, gdzie personalia mordercy nie są znane. Tak było też w przypadku Zodiaka. Był to seryjny morderca działający w San Francisco pod koniec lat 60. i na początku 70. XX wieku. Mordował młode pary i przesyłał zakodowane listy do policji i prasy. Podpisywał się w nich Zodiak, skąd pochodzi jego pseudonim. Sprawa nie jest oficjalnie rozwiązana, a części listów wciąż nie rozszyfrowano. Czasem mówi się o „Koreańskim Zodiaku’’ (12) , ale najczęściej ten pseudonim odnosi się właśnie do tego konkretnego mordercy, który działał w Kalifornii. Podobnie było w przypadku Kuby Rozpruwacza, znanego seryjnego mordercy, który zabijał w Londynie około 1888 roku. Mordował kobiety i rozcinał ich powłoki brzuszne. Sam nadał sobie swój pseudonim w listach pisanych do wydziału policji. Gdy zdarzy się podobna zbrodnia ten termin jest wykorzystywany, by przyciągnąć odbiorców- tu można podać przykład Petera Sutcliffe, którego nazywa się „Rozpruwaczem z Yorkshire’’ (13) , a także „Rozpruwacza z Bydgoszczy’’ (14) . W Polsce także nośne były pseudonimy nadawane znanym mordercom. Przykładem może być tu Paweł Tuchlin znany jako Skorpion. Swój pseudonim zawdzięcza zespołowi kryminalnemu ,,Skoprion’’, który zajmował się właśnie jego sprawą. Kobiety także doczekały się, znanych na całym świecie, nazw. Verę Renchi, znaną z zamordowania 34 swoich ukochanych i syna, nazwano Czarną Wdową.(15) Nawiązuje to do rodzaju jadowitego pająka, którego samica jest w stanie pożreć samca, jeżeli nie odpowiada jej dłuższe towarzystwo. Podobnie nazwano Elizabeth Short, do której przylgnęła nazwa Czarna Dalia (16) . Ta sprawa jednak całkowicie różni się od poprzednich. Elizabeth była piękną, młodą ofiarą makabrycznej zbrodni, której sprawca pozostał bezkarny aż do śmierci. Tak prowadzący mówi o jej pseudonimie:

,,W jednym z artykułów nadano kobiecie przydomek <<Czarna Dalia>> nawiązując do popularnego wówczas filmu kryminalnego <<Błękitna Dalia>>.(17)

Takie szczególne nazwanie danego mordercy czy sprawy wyróżnia ją na tle innych i ułatwia szybką komunikację. To też sposób podcasterów i prasy na przyciągnięcie uwagi widzów.

W audycjach Kryminatorium występuje także język zaczerpnięty z wierzeń ludowych i folkloru. W nowszych sprawach jest on rzadko używany (przetrwał tylko ‘potwór’ jako określenie okrutnego mordercy), ale w starych notatkach prasowych czy raportach można odnaleźć takie nazwy. A podcasty korzystają z tych źródeł, więc naturalnie absorbują ich język. Wielu morderców określa się mianem wampira. Takie użycie tłumaczy prowadzący w jednym ze swoich słuchowisk;

,,Będziemy dzisiaj mówić o wampirach, ale warto byłoby powiedzieć w ogóle skąd ta nazwa i jak nazywano innych seryjnych morderców. […] Wydaje mi się, że dużą zasługę mają w tym dziennikarze, bo to jednak oni wymyślali te złowieszcze i złowrogie pseudonimy. […] Trzeba było w jakiś sposób wzbudzić sensację, przerażenie, emocje, a do tego świetnie nadawały się takie pseudonimy jak wampir […]'' (18)

Bardzo rzadko związane jest to z piciem krwi (tacy mordercy to raczej kanibale). Słowo to oznacza najczęściej zbrodniarzy napadających na kobiety np. ,,Wampir ze Świnoujścia’’ (19) czy ,,Wampir z Dusseldolfu’’ (20) (czyli Peter Kurten). Często używa się także, synonimicznie słowa upiór. Niezwykle popularne, aż do dziś, jest określenie bestia, którego używa się do praktycznie wszystkich morderców. Niektórych nazywa się także ‘rzeźnikiem’, gdy ich zbrodnie są wyjątkowo krwawe i makabryczne (,,Czikajło- rzeźnik z Rostowa (21)’’). Nawiązuje to do ludowych wierzeń, folkloru i trochę ,,odrealnia’’ makabrycznych morderców sprowadzając ich do postaci z mitów i opowieści. Takie nazwy działają na wyobraźnię i dehumanizują sprawców, co wzbudzało lęk w mieszkańcach danej wsi, ale też pozwalało zrozumieć okrutne czyny sprawcy. Bo skoro jest ,,wampirem’’ to prościej pojąć jego nieludzkie zbrodnie.

Język podcastów true crime jest więc zróżnicowany i dość charakterystyczny dla tego rodzaju twórczości. Wynika to z faktu, iż twórcy łączą w swoich audycjach wiedzę zaczerpniętą z raportów śledczych, notatek prasowych, własnych dochodzeń i domysłów, a także psychologii. Podczas opisu zbrodni korzystają z kryminalistyki stąd specjalistyczne terminy (np.modus operandi, profiler), a także dookreślenia samych zwłok (np. rozczłonkowanie, oskalpowanie). Gdy mówią o zbrodniarzu czerpią wiedzę z notatek prasowych i programów, więc posługują się medialnymi nazwami (np. Czarna Dalia, rzeźnik). Często także omawiane są starsze sprawy, wtedy język przystosowuje się do czasów (np. wampir, upiór). Nie można zapomnieć, że podcasting jest coraz bardziej popularny, więc pojawia się konkurencja dla już istniejących kanałów. Dlatego też nazwy i nagłówki muszą przyciągać i jak najlepiej się sprzedawać. Terminy grozotwórcze (np. ,,makabryczna zbrodnia’’ czy ,,Potwór z Amstetten (22)’’) działają znacznie efektywniej niż te, w których nie czuje się emocji. To odnosi się także do treści, która powinna być mroczna i przerażająca, zgodnie z omawianym tematem. Kryminatorium używa tej techniki co przyczyniło się pośrednio do popularności słuchowiska Marcina Myszki.

Przypisy:

1 U. Doliwa, Podcasting w Polsce- próba analizy zjawiska, [w:] Media-Kultura-Komunikacja Społeczna,s. 37, 2020.

2 Zob. U.Doliwa.

3 Ibidem

4 D. Levinson, Encyklopedia Zbrodnii i Kary, s. 1019-1021, 2002.

5 Ch. Rea i B. Rusk,Wprowadzenie tłumaczy, [w:] Z. Yingyu, The Book of Swindles: Selections from a Late Ming Collection (Nowy Jork: Columbia University Press, 2017).

6 M. Myszka, https://marcinmyszka.com, (data dostępu: 20 XI 2021).

7 Ibidem

8Kryminatorium, Historia trupiej farmy, https://www.youtube.com/watch?v=f2s9ATd_hFc. (data dostępu 20 XI 2021).

9 Kryminatorium, Łomiarz recydywista, https://www.youtube.com/watch?v=eHlGt7nPHVo (data dostępu: 20 XI 2021).

10 Polska na faktach- historie nie tylko kryminalne,odc: 21 Joahim Knychała- <> (podcast kryminalny), https://www.youtube.com/watch?v=mu6ybTL1C20 , (data dostępu: 20 XI 2021).

11 Kryminatorium, Pętlarz- szalony duziciel, https://www.youtube.com/watch?v=m3WKyVUfXro, (data dostępu: 20 XI 2021).

12 Kryminatorium, Koreański Zodiak- śledztwo prowadzone przez 30 lat, https://www.youtube.com/watch?v=W8BcsL72_Jk , (data dostępu: 20 XI 2021).

13 Kryminatorium, Peter Sutclif e z Yorkshire, https://www.youtube.com/watch?v=B6kudDZm9oM (data dostępu: 20 XI 2021).

14 M. Myszka, Rozpruwacz z Yorkshire, https://rozpruwacz.pl, (data dostępu: 20 XI 2021).

15 Kryminatorium, Vera Renchi i jej kolekcja cynkowych trumien, https://www.youtube.com/watch?v=ubzan_gqbvs&t=159s, (data dostępu: 20 XI 2021).

16 Kryminatorium, Czarna Dalia- Elizabeth Short, https://www.youtube.com/watch?v=tQG0FbWGlOk&t=1050s, (data dostępu: 20 XI 2021).

17 ibidem

18 Kryminatorium w RMF FN, Polscy seryjni mordercy: Wampir z Bytomia, Władcy Much i Skorpion z Pomoża, https://l.messenger.com/l.php?u=https%3A%2F%2Fpodcasts.google.com%2Ffeed%2FaHR0cHM6Ly93d3cu cm1mLmZtL3Jzcy9wb2RjYXN0L2tyeW1pbmF0b3JpdW0ueG1s%2Fepisode%2FaHR0cHM6Ly93d3cucm1 mLmZtL3BvZGNhc3R5L2tyeW1pbmF0b3JpdW0uaHRtbD9tcDM9aHR0cCUzQSUyRiUyRnd3dy5ybWYu Zm0lMkZyc3MlMkZwJTJGNTQlMkYxNTYyMDAyMDcwLm1wMz9hd0NvbGxlY3Rpb25JZD1rcnltaW5 hdG9yaXVtJm9yaWdpbj1kb2MmYXdFcGlzb2RlSWQ9%3Fep%3D14&h=AT3gRwpmZFHoodN64GHsEd 3UbpWCV1eLCluAGIAOcaABxdrm6WN7BNLStry04JXPqnDgfi7ZH_BbMAQ9F3ppksNtNQADJQAmC6 h1C0-dUSbZdqY8I1_s7gdmRxbFxAOkOJ0gyg , (data dostępu: 20 XI 2021).

19 Kryminatorium, Wampir ze Świnoujścia, https://www.youtube.com/watch?v=_swy22RvPPs&t=25s, (data dostępu: 20 XI 2021).

20 Kryminatorium, Peter Kürten- Wampir z Düsseldolfu, https://www.youtube.com/watch?v=kXtF5YavKww&t=362s, (data dostępu: 20 XI 2021).

21 Kryminatorium, Czikatiło- rzeźnik z Rostowa, https://www.youtube.com/watch?v=9-yq_7WohKg, (data dostępu: 20 XI 2021).

22. Kryminatorium, Sprawa Jozefa Fritzla. Potwór z Amstetten, https://www.youtube.com/watch?v=b1p6PCDoaXM, (data dostępu: 20 XI 2021).