Iliada Homer – streszczenie i motywy na maturę

Na egzaminie maturalnym znajomość Iliady i Odysei Homera nie jest obowiązkowa. W szkole czyta się tylko fragmenty, które (tak naprawdę) niewiele dają i wiem z czego to wynika. Dzieło Homera jest po prostu trudne, zawiłe i wymagające. Uważam jednak, że ta klasyka literatury jest warta poznania, a do tego ma wiele motywów, które na pewno przydadzą się na maturze. Dlatego też zdecydowałam się przygotować ten wpis. Mam nadzieję, że pomoże Wam on w nauce do egzaminu!

Okoliczności powstania Iliady

Zazwyczaj najpierw warto by było poznać autora danego dzieła. Problem w tym, że nie wiadomo czy Homer w ogóle istniał. Niektórzy badacze wysnuwają hipotezę, iż Iliada i Odysea to utwory zbiorcze, które powstały poprzez połączenie wielu pieśni. Inni jednak ukazują spójną budowę tych dwóch utworów (Iliada ma 15000 wierszy, Odysea 12000) co popiera istnienie legendarnego Homera.

Niezależnie jednak od tego, czy twórca był jeden, czy może istniało wielu autorów, dzieło to ma wyraźne inspiracje, które jednoznacznie można umieścić w kulturze. Były to mity trojańskie.

mit

1. «opowieść o bogach, demonach, legendarnych bohaterach i nadnaturalnych wydarzeniach, będąca próbą wyjaśnienia odwiecznych zagadnień bytu, świata, życia i śmierci, dobra i zła oraz przeznaczenia człowieka»*

Te opowieści próbowały wyjaśniać losy Achajów (Greków) i Trojan. Ludzie wierzyli, iż to były prawdziwe historie, które zmitologizowano. Homer umieścił czas akcji w XII w. p. n. e. podczas wojny trojańskiej. (Tak dokładnie są to 50 dni z dziesiątego roku wojny) Co ciekawe, dzisiejsze badania dowodzą, iż na wzgórzu Hissarlick naprawdę istniało jakieś miasto, które zostało zniszczone w podobnym czasie. Czy była to Troja? Tego dziś nie wiemy.

Mity trojańskie opowiadały historię miasta. Królewskie dziecko, Parys, zostało wygnane z Troi przez proroczy sen królowej. Zeus wyznaczył chłopca, by rozwiązał spór między boginiami – Herą, Ateną i Afrodytą. Kobiety spierały się o to, która z nich powinna otrzymać jabłko z napisem „dla najpiękniejszej”. Każda obiecała Parysowi cudowne dary, ale dar Afrodyty był najlepszy – najcudowniejsza kobieta na świecie. To oczywiście przekonało mężczyznę, a Bogini wskazała mu w nagrodę Helenę, żonę króla Sparty. Chłopak, niezrażony, porwał Helenę i to zapoczątkowało wojnę pomiędzy Achajami, a Trojańczykami. Walka toczyła się przez dziesięć lat, a Homer opisał mniej więcej końcówkę wydarzeń.

Wojnę ostatecznie wygrali Grecy dzięki podstępowi (koń Trojański), ale tego momentu Iliada już nie opisuje.

Geneza tytułu i strona techniczna utworu

Iliada znaczy nie mniej, nie więcej „opowieść o Ilionie”, czyli o Troi. Ilion był założycielem miasta, stąd cała nazwa. Ten tytuł miał podkreślić wagę sytuacji, jej epokowe znaczenie zarówno dla Achajów jak i Trojan.

Jeżeli chodzi o gatunek to jest to epopeja (epos). To ważne, bo Pan Tadeusz (tak uwielbiany przez polonistki) także zalicza się do tego gatunku. Co jest ważne w eposie?

🛳 Fabuła dotyczy życia narodu w przełomowym momencie historycznym,

🛳 Jen bohaterami są bóstwa lub niezwykłe jednostki,

🛳Epopeję rozpoczyna inwokacja (czyli uroczysty zwrot do bóstwa lub idei z prośbą o natchnienie),

🛳 Jest to utwór pisany wierszem.

Co ciekawe, Homer wykorzystał bardzo charakterystyczny sposób rytmizacji, czyli heksametr. Polega on na konkretnym wykorzystaniu sylab długich i krótkich. W języku Polskim nie da się do końca osiągnąć tego brzmienia, ale tłumacze wykorzystują układ sylab akcentowanych i nieakcentowanych.

Iliada została podzielona na 24 księgi, które nazywa się też pieśniami. Każda z nich opowiada o konkretnym, zamkniętym wydarzeniu.

W dziele Homera znajdziemy konkretne środki stylistyczne i zabiegi:

🛳 Porównania homeryckie – są to długie, złożone porównania, które składają się na jeden wielki obraz. Najpierw Homer zarysowuje sytuację, później ją rozwija, by następnie przypomnieć czego dotyczyło to porównanie.

🛳 Epitety – na szczególną uwagę zasługują tu epitety stałe, czyli przymiotniki przypisane do konkretnej osoby. Achilles zawsze jest szybkonogi lub wspaniały, a Hektor boski lub potężny. To zabieg, który zachował się z czasów, gdy te pieśni istniały w formie mówionej.

🛳 Retardacja – to wyliczenia (np. okrętów czy wojska) czy ukazywanie zdarzeń równoczesnych po kolei tak aby opóźnić akcję. To kolejny sposób aojdów (wędrownych pieśniarzy) na lepsze przedstawienie swojego utworu. Wyobraźcie to sobie: macie zapamiętać kilkaset pieśni i przedstawiać je przed tłumem. To niewykonalne. Dlatego też pieśniarz stosował wyliczenia czy długie opisy, by ułatwić sobie zadanie. Łatwiej kilkanaście linijek poświęcić pięknemu szyszakowi niż skomplikowanej akcji.

Bohaterowie

Bohaterowie dzielą się na:

Trojan ---> Priam, Hektor, Parys, Andromacha, Hekabe, Kasandra

Achajów (Greków) --> Achilles, Agamemnon, Odyseusz, Nestor, Menelaos, Patroklos, Ajas, Diomedes, Helena

Bogów --> Posejdon, Hera, Atena, Hefajstos, Zeus, Hermes, Apollo, Afrodyta, bóg rzeki Skamander

Streszczenie

Księga I Zaraza. Gniew.

Całą historię rozpoczyna inwokacja (prośba o natchnienie i dobre opisanie gniewu Achillesa).

Następnie obserwujemy spór Agamemnona i Achillesa. Agamemnon wziął sobie jako kochankę córkę kapłana Apollina, więc bóg zesłał na Achajów zarazę. Achilles (słusznie) wypomina to królowi, ale Agamemnon nie chce go słuchać. Za karę odbiera Achillesowi jego ulubioną brankę (de facto niewolnicę) Chryzeidę. Achilles tak się obraża, że odmawia udziału w dalszej walce, a swoją matkę, boginię Tetydę, prosi o wstawiennictwo u Zeusa. Chce, aby Grecy przegrywali dopóki Agamemnon go nie przeprosi.

Księga II Sen. Próba. Katalog. Tetyda namawia Zeusa do planu Achillesa. Bóg zsyła Agamemnonowi sen, w którym nakazuje mu uderzyć na Troję.

Król chce uderzyć, bo wierzy w sen, ale najpierw musi zbadać nastroje wojska. Żołnierze, zmęczeni długim oblężeniem, najchętniej wróciliby do domu. Widać to podczas zwołanej narady. Jeden z nich, Tersytes, mówi to otwarcie, ale Odyseusz go ucisza. Agamemnon i Nestor wzbudzają w wojownikach chęć walki przypominając im o wróżbach szybkiego upadku Troi. Żołnierze, chcąc, nie chcąc, muszą się szykować do walki.

Księga III Przysięgi. Widok z muru. Pojedynek Aleksandra z Menelaosem.

Achaje i Trojanie wyruszają do walki. Achilles, zgodnie ze swoją groźbą, zostaje w obozie i nie walczy. Mężczyźni stwierdzają, iż skoro to spór między Menelaosem, a Parysem zapoczątkował wojnę to oni powinni stanąć naprzeciw siebie i stoczyć rozstrzygający pojedynek (przypominam, że to był 9 rok tej wojny, więc wpadli na ten pomysł bardzo późno). Mężczyźni uroczyście przysięgają, iż zwycięzca zabierze Helenę i łupy. W pojedynku zwycięża Menelaos i, gdy ma zadać ostateczny cios, Parysa ratuje Afrodyta (otula go gęstą mgłą i unosi z pola walki). Menelaos (słusznie) uważa się za zwycięzcę i żąda spełnienia warunków umowy.

Księga IV Złamanie przysiąg. Przegląd wojsk Agamemnona.

Odbywa się narada bogów. Każdy z nich ma inne cele i upatruje w tej wojnie swoich korzyści. Hera i Atena nie chcą końca wojny, bo popierają Achajów. Hera wręcz zmusza Zeusa do obietnicy, iż Troję czeka zagłada, jednak przebiegły bóg nie chce tak prosto ustąpić. Prosi Atenę, by wydała rozkaz łucznikowi trojańskiemu. Łucznik strzela do Menelaosa, rani go i znów wybucha konflikt.

Agamemnon dokonuje przeglądu wojsk.

Księga V Przewagi Diomedesa

Cała księga opiewa dzielnego wojownika, Diomedesa. Udaje mu się zabić jednego z synów Daresa oraz Panadra i wielu innych trojan. Co ciekawe, rani Eneasza, a gdy Afrodyta chce go ratować atakuje ją. Apollo próbuje przekonać Arsa, by pomógł Trojanom.

Achajowie przegrywają to starcie, a Homer opisuje wszystkich poległych w tej bitwie.

Księga VI Pożegnanie Hektora z Andromachą

To bardzie wzruszająca księga, gdzie autor ukazuje wojnę od trochę innej strony. Mieszkańcy Troi składają dary Atenie, by ta wspomogła ich wojska w walce. Hektor wścieka się na Parysa, że ten de facto uciekł z pola walki. Hektor prosi też swoją mamę, by wybłagała u Ateny powodzenie. Następnie Hektor żegna się z żoną, Andromachą oraz swoim synkiem i razem z Parysem rusza do boju. Kobieta czuje, iż może już nigdy nie zobaczyć męża.

Księga VII Pojedynek Hektora z Ajasem. Pogrzeb poległych.

Hektor wzywa na pojedynek jednego z Greków. Zgłasza się Ajas Wielki, ale walka zostaje nierozstrzygnięta.

Grecy nie zgadzają się na koniec wojny, ale przyjmują rozejm. Obie strony grzebią swoich umarłych, Achajowie budują umocnienia. Odbywają się uczty.

Księga VIII Przerwana bitwa

Zeus się wścieka, iż każdy z bogów robi co mu się podoba, więc zakazuje mieszania się w tę wojnę. Waży losy Trojan i Achajów i zapowiada zwycięstwo tych pierwszych. Walka, która trwa do nocy, zostaje rozstrzygnięta na korzyść Trojan.

Księga IX Poselstwo do Achillesa

Achajowie czują, iż mogą przegrać tę wojnę. Potrzebują wsparcia Achillesa, który samym swoim pojawieniem się wzbudza grozę. Specjalne poselstwo (Odyseusz, Fojniks i Ajas) próbuje przebłagać żołnierza, by wrócił, ale Achilles jest nieubłagany. Ostatecznie nie udaje się złamać jego oporu, aczkolwiek nie ma też zamiaru wyjechać.

Księga X Pieść o Dolonie

Oba obozy wysyłają na zwiady swoich ludzi – Diomedes i Odyseusz ze strony Achajów oraz Dolon ze strony Trojan. Dwaj pierwsi osiągają pełen sukces, udaje im się zaskoczyć Trojan i skraść im konie, jednak Dolon zostaje schwytany, wyciągają z niego wszystkie informacje i mordują.

Księga XI Przewagi Agamemnona

Na początku trzeciej bitwy wszystko przemawia za wygraną Greków. Agememnon świetnie sprawdza się w walce, Hektor próbuje mu przeszkodzić, ale Zeus na to nie pozwala. Achilles spogląda na pole bitwy ze swojego okrętu.

Nestor prosi Patrokolosa, najlepszego przyjaciela Achillesa, by ten błagał żołnierza i uprosił jego powrót.

Księga XII Walka o mur

Trojanie próbują wejść do obozu Achajów. Nie udaje się to konno, ale, dzięki głazowi rzuconemu przez Hektora, Trojanie mogą wejść do obozu wroga.

Księga XIII Bitwa przy okrętach

Posejdon wspiera Trojan, a Ci przechodzą do natarcia. Hektor aż rwie się do walki.

Księga XIV Oszukanie Zeusa

Achajowie zbierają naradę wojenną, bo czują, że jak tak dalej będzie to przegrają. Posejdon, w przebraniu starca, próbuje ich podnieść na duchu.

Tymczasem Hera bierze sprawy w swoje ręce. Uwodzi męża i zsyła na niego sen, a Posejdon dalej pomaga Trojanom.

Księga XV Ponowne odparcie od okrętów

Oczywiście, gdy bóg gromu się budzi, jest wściekły. To bardzo pomaga Trojanom, którzy próbują podpalić flotę wroga. Najgoręcej walczy Ajas Wielki, który skacze między okrętami, by odpierać wroga. Jednak nie może wiele zdziałać.

Księga XVI Pieśń o Patrokolosie

Przyjaciel błaga Achillesa o wsparcie. Jeżeli ten nie chce walczyć niech chociaż pożyczy mu zbroję, by oszukać nieprzyjaciela. Achilles zgadza się na podstęp.

Na początku Patroklos w zbroi Achillesa odnosi zwycięstwa – odpędza trojan od okrętów i gasi pożar – jednak rozpędza się zbyt mocno. Apollo ogłusza go, a Hektor zabija.

Księga XVII Przewagi Menelaosa

Obie strony wiedzą, że bardzo korzystnie by było mieć ciało Patrokolsa, dlatego zażarcie o nie walczą. Ostatecznie Hektor kradnie zbroję nieboszczyka, ale ciało udaje się uratować. Menelaos i Meriones wynoszą ciało z pola bitwy do obozu. Achilles dowiaduje się o śmierci przyjaciela.

Księga XVIII Sporządzenie zbroi Achillesa

Mężczyzna wpada w czarną rozpacz, gdy dowiaduje się o śmierci Patroklosa. Nic nie może ukoić jego smutku, nawet matka i Nereidy. Bohater chce zemsty, ale przepowiedziano mu, iż niedługo po śmierci Hektora sam umrze. Tetyda, jego matka, obiecuje, iż Hefajstos wykona dlań zbroję tak wspaniałą, jakiej jeszcze nie było.

Oczywiście udaje jej się przekonać kulawego boga i ten tworzy tak niesamowite dzieło, iż Homer opisuje je przez kilkanaście wersów.

Księga XIX Wyrzeczenie się gniewu

Achilles idzie w końcu po rozum do głowy i godzi się z Agamemnonem, a ten zwraca mu niewolnicę. Bohater przygotowuje się do bitwy i wyrusza na pole walki.

Księga XX Walka bogów

Zeus stwierdza, iż bogowie mogą jednak uczestniczyć w walkach (i tak nikt go nie słuchał, więc machnął na to ręką). Achilles walczy z Eneaszem, którego ratuje Posejdon.

Apollo nie chce żeby Hektor walczył z Achillem, bo wie jak to się skończy. Mężczyźni zaczynają starcie, ale bóg im przerywa.

Księga XXI Walka nad rzeką

Trojanie uciekają przed Achillesem i ostatecznie udaje im się ukryć za murami miasta. Jednak część z nich ginie w rzece Skamander.

Bóg tej rzeki, nieźle wpieniony, postanawia utopić Achillesa. Jednak przeszkadza mu w tym Hefajstos, pod postacią słupa ognia, i pokonuje boga Skamandra.

Księga XXII Śmierć Hektora

W końcu mężczyźni mają stoczyć ostateczny pojedynek. Jego los jest przesądzony – Zeus waży ich życia i doskonale wie, iż Hektor musi przegrać. Przerażony mężczyzna ucieka przez Achillesem, trzy razy okrążają miasto. W końcu jednak staje do walki prosząc Achillesa, by potraktował jego ciało z szacunkiem. Ten jednak nie zgadza się na to, zabija Hektora i znęca się nad jego zwłokami.

Księga XXIII Igrzyska na cześć Patrokla

Wszyscy opłakują zmarłego Patrokla. Zbierają dla niego stos, składają na nim zwierzęta i dwunastu przeciwników. Dokonują się wszystkie obrzędy zgodne z ich wierzeniami. Odbywają się też igrzyska.

Księga XXIV Wykupienie zwłok Hektora

Ojciec Hektora przybywa do namiotu Achillesa prosząc o zwrócenie zwłok syna. Na początku bohater jest arogancki, ale powoli mądra mowa ojca przekonuje go do zaprzestania swoich działań. Każe kobietom umyć zwłoki i ubrać w nowe szaty. Zgadza się także na chwilowy rozejm, by zbolały ojciec mógł pochować syna.

Odbywa się uroczysty pogrzeb Hektora.

Motywy na maturę

Najbardziej oczywistym motywem, który można wykorzystać w pracy maturalnej jest wojna. Co ciekawe, Homer przedstawia ją w dwojaki sposób. Są fragmenty, gdy ukazuje bój jako coś wspaniałego. Waleczni mężczyźni w pięknych zbrojach wykazują się męstwem i siłą, a ich czyny są wręcz półboskie. Taka walka przynosi im chwałę, a śmierć na polu bitwy traktowana jest jako coś godnego podziwu. Nawet bogowie uczestniczą w tej walce i wspierają wybranych przez siebie herosów. Jednakże jest też druga strona medalu, czyli wszyscy Ci, którzy na wojnie tracą. Hektor osieraca swojego małego synka, a żona mężczyzny, matka i ojciec pogrążają się w żałobie. Całe miasto zostaje sterroryzowane, a zwykli mieszkańcy boją się o życie. Do tego wojna potrafi być niezwykle brutalna – tu można powołać się na czyny Achillesa. Znęca się on nad ciałem Hektora w okrutny sposób i to na oczach rodziny zmarłego. To pokazuje, iż bitwy przynoszą chwałę, ale też cierpienie i śmierć.

Drugim motywem, który może się przydać, jest postać bohatera niejednoznacznego. Achilles reprezentuje właśnie taką postać. Jego czyny odmalowują go w różnych barwach. Opisany jest jako szlachetny i wielkoduszny, wielki wojownik i przywódca, który jest świetnie wychowany, a także sprawiedliwy. Szczególnie jest to widoczne, gdy przychodzą do niego herlodzi (gdy odbierana jest mu Bryzeida) oraz gdy gości Odyseusza, Ajaksa i Fojniksa. Po śmierci swojego przyjaciela nachodzą go myśli o bezsensie wojny, a po wizycie ojca Hektora potrafi okazać wielkoduszność i zrozumienie. Bywa więc dobrym bohaterem. Jednakże w momentach, gdy traci nad sobą panowanie staje się po prostu okrutny. Sposób w jaki potraktował zwłoki Hektora jest nie do przyjęcia i świadczy o tym, że Achilles nie potrafił zapanować nad gniewem. Wcześniej, gdy pokłócił się z królem, zachowuje się jak małolat, któremu zabrano zabawkę. To ukazuje wielowymarowość tej postaci.

Warto także wspomnieć, iż Achilles jest bohaterem tragicznym. Przepowiedziano mu rychłą śmierć, przed którą nie potrafi uciec. To przeznaczenie, które sprowadzi na niego zgubę. Drugim tragicznym bohaterem jest Hektor. Wszyscy jego bliscy obawiają się, iż zginie w walce, jednak on nie może skryć się w murach miasta przy żonie i synku. To nie byłoby honorowe zachowanie. Gdy zabija Patroklosa wie, iż sprowadzi na siebie gniew Achillesa. W końcu poddaje się przeznaczeniu, ale pozostaje do końca szlachetny.

Oczywistym motywem na wojnie jest śmierć. Jeżeli zagadnienie maturalne będzie dotyczyło umierania to jest to jeden z lepszych przykładów. Honorowa śmierć w walce sprawia, iż bohater jest prawie czczony. Jego pobratymcy odbywają odpowiednie rytuały (np. składają zwierzęta w ofierze, budują wielki stos), by dusza zmarłego mogła przejść na drugą stronę. Bardzo ważne jest też ciało nieboszczyka, ponieważ powinno ono zostać oddane rodzinie. Wszystko to ukazuje śmierć jako coś smutnego, ale wywyższanego, honorowego.

Jeżeli chcecie więcej recenzji maturalnych to znajdziecie je na tym blogu! Powodzenia!

____________________________________________

* PWN, Mit, https://sjp.pwn.pl/sjp/mit;2568108.html , [data dostępu: 29.08.23].

** Cały wpis przygotowany na podstawie opracowania w wydaniu: Homer, Iliada, przeł. F.K. Dmochowski, opr. A. Popławska i M. Muniak, Kraków 2009.